Συνέντευξη με την Rutu Modan: Η τέχνη είναι κάτι που θα πρέπει να επιτρέπει στον άνθρωπο να εκφραστεί ελεύθερα

Η Rutu Modan είναι βραβευμένη δημιουργός comics και εικονογράφος, ζει στο Ισραήλ και παράλληλα διδάσκει comics στη Σχολή Καλών Τεχνών της Ιερουσαλήμ. Το σχεδιαστικό της στυλ έχει συγκριθεί με αυτό του Herge στα comics του Tintin, ενώ τα έργα της Exit Wounds και The Property έχουν λάβει πολλά βραβεία. Το Geek Cultura μίλησε μαζί της στο πλαίσιο του 13ου Comicdom Con Athens και σας παρουσιάζει την πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξή της.

Geek Cultura: Γιατί comics;

Rutu Modan: Ήταν κάτι σαν φυσική επιλογή για μένα. Από πολύ μικρή, Ακόμα και πριν μάθω τι είναι τα comics, από τα 3 μου άρεσε να ζωγραφίζω, να ακούω ιστορίες και να λέω ιστορίες. Ακόμα κι οι ζωγραφιές μου από το νηπιαγωγείο είναι ιστορίες. Πάντα είχε να κάνει με μια ιστορία. Στο Ισραήλ τα comics δεν ήταν πολύ δημοφιλή, οπότε δεν είχα διαβάσει, αλλά άρχισα να κάνω μικρές ιστορίες, ακόμα πριν αρχίσω να γράφω. Είναι δύσκολο να σας εξηγήσω πόσο λίγα comics υπήρχαν στο Ισραήλ. Υπήρχε ένα τεύχος Τintin που είχε μεταφραστεί και στην αίθουσα αναμονής του οδοντίατρου μου υπήρχε ένα τεύχος Popeye και άλλα ένα δύο comics, αλλά μέχρι εκεί. Ακόμα και σήμερα, δεν υπάρχει «βιομηχανία» comics στο Ισραήλ: Δεν έχουμε μαγαζιά που πουλάνε comics, δεν έχουμε εκδότες για comics, ούτε καν για τα δημοφιλή. Τα comicsόπως ο Asterix και ο Tintin, άρχισαν να γίνονται δημοφιλή όταν εγώ ήμουν 25-30 χρονών. Συνειδητοποίησα ότι τα comics μπορούν να είναι μια μορφή τέχνης και επάγγελμα, μόνο όταν πήγα στη Σχολή Καλών Τεχνών και ένας καθηγητής μου από το Βέλγιο ξεκινάει το πρώτο μάθημα φέρνοντας πολλά διαφορετικά είδη comics (γαλλικά, mainstream, αμερικάνικα, underground). Ήταν ένας πολύ έξυπνος καθηγητής, τα αφήνει εκεί και μας λέει «για την επόμενη ώρα, διαβάστε απλώς comics». Μετά από μια ώρα, είχα αποφασίσει ότι αυτό θέλω να κάνω, αφού σκέφτηκα ότι «αυτό το κάνω ήδη, αυτό θέλω να γίνω» και 3 μήνες μετά, είχα ήδη ένα στριπάκι σε εφημερίδα, το οποίο το έκανα για τα επόμενα 7 χρόνια. Δεν το σκέφτηκα πάρα πολύ, απλώς έκανα comics. Δεν είχαμε «παράδοση» στα comics, δεν είχα μεγαλώσει με αυτά, οπότε αυτό με βοήθησε να πειραματιστώ. Δεν υπήρχαν τότε comics για ενήλικες στις εφημερίδες και στάθηκα τυχερή γιατί ο εκδότης ήταν ένας νέος άνθρωπος ο οποίος δεν ήξερα από comics, αλλά πίστευε ότι είναι ωραία, οπότε μου έδωσε πλήρη ελευθερία. Αργότερα ξεκίνησα να κάνω μεγαλύτερες ιστορίες, εξελίχθηκα και τώρα είμαι εδώ (γελάει).

Ήδη μου απάντησες σε μερικές από τις ερωτήσεις μου, όπως για το πρώτο comic που διάβασες ποτέ! Οπότε, Tintin, σωστά;

(Γελάει) Ναι, μιλάω πολύ! Μμμ, όχι δεν ήταν Tintin. Το πρώτο-πρώτο ήταν από ένα παιδικό περιοδικό που διάβαζα μικρή και είχε 4 καρέ comics για να πείθει τα παιδιά να πίνουν γάλα. Κάθε εβδομάδα μια διαφορετική ιστορία με έναν γνωστό ήρωα των comics, αλλά σχετικά με το γάλα, πχ τον Popeye να πίνει γάλα κλπ. Αυτό ήταν το πρώτο comic που διάβασα ποτέ και το αγαπούσα πραγματικά!

Σήμερα οι άνθρωποι στο Ισραήλ διαβάζουν comics;

Όχι πολύ, αλλά αυξάνονται. Τα παιδιά ασχολούνται πολύ με τα comics, αλλά είναι κάτι καινούριο. Υπάρχει μια εκδότης σε έναν μεγάλο εκδοτικό οίκο που αγαπάει τα comics και αποφάσισε ότι αποστολή της είναι να μεταφράζει comics. Έτσι κυκλοφόρησε το Bone, το οποίο έγινε πολύ δημοφιλές και κάποιους άλλους μεγάλους τίτλους, όπως το Sandman. Οπότε, δεν είναι ότι δεν υπάρχουν καθόλου comics, αλλά είναι σπάνια. Υπάρχουν πολύ λίγοι καλλιτέχνες (4-5) που είναι το επάγγελμα τους τα comics, με έναν από αυτούς να σχεδιάζει δημοφιλή comics για παιδιά τα τελευταία 25 χρόνια. Αλλά, δεν δημιουργήθηκε σκηνή, βιομηχανία, παρά μόνο fanzines και με την λογική του underground. Οι περισσότεροι ασχολούνται με πιο alternative comics και με την λογική της αυτοέκδοσης.

Σου αρέσει αυτό ή θα προτιμούσες να υπάρχει βιομηχανία;

Είναι καλό να υπάρχει βιομηχανία. Είναι παράξενο να είναι ένας καλλιτέχνης mainstream και όλοι οι υπόλοιποι underground. Θα βοηθούσε τους νέους να ξέρουν ότι μπορούν να εκδοθούν τα comics τους. Η δουλειά μου για 12 χρόνια ήταν αυτοεκδούμενη και μόλις το 2004 πήρα προμήθεια για να γράψω μια νουβέλα. Χρειάζεται παρακίνηση και όχι μόνο καλλιτεχνική παρακίνηση, αλλά να ξέρεις ότι η δουλειά σου θα εκδοθεί. Είναι τόσο διαφορετικό να δουλεύεις σε μια μικρή ιστορία που θα σου πάρει μια με δύο εβδομάδες, αλλά όταν εργάζομαι σε μια νουβέλα μπορεί να πάρει χρόνια. Δεν μπορείς να το κάνεις αυτό χωρίς να ξέρεις ότι θα εκδοθεί.

Μίλησες για τον Asterix. Οι ιστορίες του είναι πολυεπίπεδες και με κάθε ανάγνωση καταλαβαίνεις κάτι καινούριο, κάτι που το κάνει καλό για τα παιδιά ή και όχι μόνο για τα παιδιά.

Για μένα κάθε είδους τέχνη είναι σημαντική, για όλους. Για μένα τα comics είναι ένα άλλο μέσο για να πεις μια ιστορία , να πεις τη γνώμη σου για κάτι ή να μοιραστείς με τον κόσμο τι πιστεύεις. Μπορεί να είναι μια ταινία, ένα comic, ένας πίνακας, ένα βιβλίο. Οπότε ναι, είναι σίγουρα καλό.

Είχες ποτέ προβλήματα ως γυναίκα που ασχολείται με τα comics;

Όχι, λόγω του ότι δεν υπήρχε η βιομηχανία των comics. Το πρώτο μου comic convention ήταν το 1996 στην Angoulême (σ.σ. πόλη της Γαλλίας με το δεύτερο μεγαλύτερο φεστιβάλ comics της Ευρώπης, το οποίο διεξάγεται κάθε χρόνο από το 1974) και δεν ήξερα ότι τα comics ήταν τόσο για άντρες, αλλά έτσι κι αλλιώς, ως 30χρονη γυναίκα, ήμουν συνηθισμένη στο ότι τα περισσότερα επαγγέλματα είναι ανδροκρατούμενα. Η αντίδραση που συνάντησα στη Γαλλία ήταν «Ουάου! Μια γυναίκα που κάνει comics!». Γιατί όχι; Είναι ένα πολύ καλό επάγγελμα για μια γυναίκα, αφού δεν πληρώνει καλά και απαιτεί πολλή δουλειά! Αν μη τι άλλο με βοήθησε, γιατί ήμουν κάτι σαν «σπάνιο θέαμα».

Είναι το έργο του καλλιτέχνη ανεξάρτητο από τα πιστεύω του;

Όχι, είναι απόλυτα συνυφασμένο. Κάθε γραμμή που σχεδιάζεις, αντικατοπτρίζει αυτό που είσαι, την άποψη σου. Ακόμα και μια ιστορία, είναι κάτι που λες με τον τρόπο σου, από την οπτική σου γωνία. Δεν μπορούν να διαχωριστούν αυτά τα δύο (σ.σ ο καλλιτέχνης και το έργο του).

Αν ήξερες ότι ένας καλλιτέχνης είναι πχ ρατσιστής ή κάτι ακραίο, θα διάβαζες το έργο του;

Γνωρίζεις τον Γάλλο συγγραφέα Céline; (σ.σ. Δημοφιλής Γάλλος συγγραφέας, γνωστός για τα εξαιρετικά βιβλία του, αλλά και τον ακραίο αντισημιτισμό του). Η τέχνη του είναι υπέροχη, αλλά οι απόψεις του απαίσιες. Είναι ένας εξαιρετικός συγγραφέας, αλλά απαίσιο άτομο. Δεν θα καθόμουν ποτέ να πιώ καφέ μαζί του, αν και δεν θα το έκανε ούτε κι αυτός, αφού μισεί τους Εβραίους (γελάει). Είναι λίγο πιο περίπλοκο. Οι άνθρωποι δεν είναι τέλειοι, όλοι κάποια στιγμή της ζωής μας έχουμε κάνει κάτι απαίσιο, έχουμε σκεφτεί κάτι απαίσιο ή έχουμε πει κάτι απαίσιο. Τώρα είναι στο επίκεντρο ο ρατσισμός και η σεξουαλική παρενόχληση, αλλά υπάρχουν πολλές πλευρές. Αν αύριο η κοινωνία αποφάσιζε ότι το πιο σημαντικό πράγμα είναι να δίνουμε χρήματα στους φτωχούς και μαθαίναμε ότι ο αγαπημένος μας συγγραφέας δεν το κάνει, τι θα κάναμε; Θα καίγαμε τα βιβλία του στην πυρά; Δεν υπάρχει τέλος σε αυτό. Είμαστε αρκετά περίπλοκα όντα οι άνθρωποι, έτσι υπάρχουν πολλά επίπεδα όχι μόνο στην τέχνη, αλλά και στην ίδια την ύπαρξη. Είμαι κατά οποιασδήποτε μορφής λογοκρισίας για οποιοδήποτε θέμα. Θα διάβαζα το έργο του (σ.σ. ενός τέτοιου καλλιτέχνη), ακόμα κι αν με έκανε να μη νιώθω άνετα. Ίσως είχα κάτι μέσα μου που δεν μπορούσε να εκφραστεί και για αυτό να με κάνει να νιώθω έτσι. Ίσως έχω μερικά ψήγματα ρατσισμού, οπότε όταν διαβάζω κάτι τέτοιο να με ενοχλεί γιατί τα βρίσκω μέσα μου καταπιεσμένα. Είναι όπως κάποτε έλεγαν ότι δεν μπορεί ένας δάσκαλος να είναι ομοφυλόφιλος γιατί θα «ενθάρρυνε» και τα παιδιά να είναι. Δεν μπορείς να ενθαρρύνεις κάποιον να είναι ομοφυλόφιλος, όπως και δεν μπορείς να τον ενθαρρύνεις να είναι ρατσιστής, δεν τον ενθαρρύνεις με ένα βιβλίο. Θα πρέπει να μπορεί ο καθένας να πει ό, τι θέλει, αρκεί να μην πληγώνει τους ανθρώπους. Η τέχνη είναι κάτι που θα πρέπει να επιτρέπει στον άνθρωπο να εκφραστεί ελεύθερα, ακόμα και για κακά πράγματα και οι υπόλοιποι άνθρωποι πρέπει να επιλέξουν.

Ποια είναι η γνώμη σου για franchises ταινιών όπως η Marvel, DC, Disney;

Λατρεύω τις ταινίες της Disney, κυρίως τις ταινίες του Walt Disney που έκανε μέχρι τον θάνατο του. Τις έχω δει άπειρες φορές, νομίζω ότι ήταν ιδιοφυής. Βλέπω κάθε τόσο αυτές τις ταινίες με μεγάλη ευχαρίστηση. Όσο για τις ταινίες της DCκαι Marvel, δεν με ενδιαφέρουν τόσο πολύ. Δεν είναι ότι δεν μου αρέσουν, αλλά δεν με ενδιαφέρουν τόσο. Δεν θα πάω σε αυτές τις ταινίες, εκτός αν θέλει να πάει ο γιος μου.

Αν έφτιαχνες εσύ μια ταινία για την Marvel ή την DC τι θα άλλαζες; Πχ στους χαρακτήρες, στο σενάριο κλπ.

Νομίζω ότι αυτό που με «δυσκολεύει» σε αυτές τις ταινίες είναι οι ιστορίες τους. Είναι πολύ πολωμένα τα δύο άκρα: Καλό και Κακό. Δεν είναι ο τρόπος που εγώ βλέπω τον κόσμο, μόνο καλό και μόνο κακό. Του λείπει λίγη ειρωνεία νομίζω.

Προτιμάς να σχεδιάζεις με μολύβι και πενάκια ή με χρήση υπολογιστή;

Και τα δύο, δεν έχω πρόβλημα. Βρίσκω τον υπολογιστή αρκετά βολικό στη χρήση, αλλά μ’ αρέσει να χρησιμοποιώ μολύβι και μελάνι. Μ’ αρέσει να αλλάζω από καιρό σε καιρό.

Προτιμάς να διαβάζεις και να έχεις το έργο σου τυπωμένο ή ψηφιακά;

Μ’ αρέσουν τα τυπωμένα. Δεν είμαι εναντίον του ψηφιακού, αλλά για μένα ένα βιβλίο δεν είναι μόνο το κείμενο και τα σχέδια, αλλά είναι το ίδιο το βιβλίο. Το να γυρίζεις τις σελίδες, η μυρωδιά του, όλα. Υπάρχουν άνθρωποι που υποστηρίζουν ότι το τυπωμένο θα πεθάνει και μας κοροϊδεύουν ως συντηρητικούς. Διάβασα μια έρευνα, γιατί θέλω να έχω επιχειρήματα εναντίον αυτών των ανθρώπων, ότι προτιμάμε τα τυπωμένα γιατί εκτός της αίσθησης της όρασης, ικανοποιείται και η αίσθηση της αφής, της όσφρησης κλπ. Τα πάντα επιδρούν. Οι διαστάσεις του βιβλίου, το χαρτί που επιλέγεται, όλα συμβάλλουν στην προσπάθεια μας να πούμε μια ιστορία. Όταν βγάζω ένα βιβλίο, τα πάντα είναι μια απόφαση για μένα: το αν θα χρησιμοποιήσω γυαλιστερό χαρτί, τα πάντα. Όλα είναι συνδεδεμένα και μέρος της ιστορίας.

Και για τον αναγνώστη είναι μια ιεροτελεστία.

Ναι, επηρεάζει τον τρόπο που διαβάζουμε. Αλλά για μένα είναι μέρος της ιστορίας.

Θα ήθελες να μας μιλήσεις γι’ αυτά που ετοιμάζεις;

Αυτή τη στιγμή έχω 3 projects που κάνω και έχω στο μυαλό μου. Το πρώτο είναι ένα μεγάλο graphic novel για ενήλικες, πάνω στο οποίο εργάζομαι και κάνω έρευνα εδώ και 3 χρόνια περίπου. Το θέμα απαιτεί αρκετή ιστορική έρευνα, οπότε αυτό είναι το βασικό μου project. Το δεύτερο είναι μια σειρά παιδικών comics, για την οποία έχω ήδη τα κείμενα και έχω ξεκινήσει τα σχέδια. Πολλές φορές που είμαι κουρασμένη από το γράψιμο, σχεδιάζω για να ξεκουραστώ.

Οπότε το να σχεδιάζεις είναι μέρος της χαλάρωσης σου;

Ναι, με ξεκουράζει και με χαλαρώνει! Τέλος, έχω ένα τρίτο project το οποίο δεν έχει σχέση με το sketchbook μου και είναι για πράγματα που έγιναν πραγματικά. Για μετά, έχω στο μυαλό μου κι άλλα πράγματα (γελάει) . Ελπίζω να ζήσω πολλά χρόνια για να μπορέσω να τα κάνω όλα αυτά (γελάει).

Κι εμείς το ίδιο! Διαβάζουν τα παιδιά σου ή ο σύζυγος σου τα comics σου, πριν τα στείλεις στον εκδότη;

Η κόρη μου είναι 23 και ο γιος μου 16. Η κόρη μου ασχολείται με τα comics και διαβάζει πάρα πολλά. Πολλές φορές συζητάω μαζί της σχετικά με αυτά. Ο άντρας μου συνήθιζε να τα διαβάζει, είμαστε μαζί σχεδόν 30 χρόνια και ενώ στην αρχή τα διάβαζε, μετά βαρέθηκε. Μου είπε ότι δεν ξέρει, καθώς παραπήγαινε για αυτόν. Πίστευε ότι όλο το σπίτι είναι studio και ότι δουλεύω όλη την ώρα ή μιλάω για αυτά κλπ. Οπότε, δεν ήθελε να ξέρει κάτι άλλο για αυτά, «απλώς δείξε μου το βιβλίο όταν τελειώσει». Πρόσφατα, πριν μια εβδομάδα, ενώ κάναμε βόλτα μου είπε «ξέρεις, το έχεις πάει λίγο στο άλλο άκρο. Μπορείς να μου λες κάποια πράγματα για τα έργα σου! Δεν μου λες τίποτα» (γελάει).

Πως είναι το μέρος που δουλεύεις; Έχεις έναν συγκεκριμένο χώρο;

Έχω ένα studio που δουλεύω. Το είχα κάποια στιγμή μέσα στο σπίτι, αλλά δεν ήταν εύκολο να συνδυαστούν η ζωή με τη δουλειά. Οπότε έχω ένα μεγάλο studio που το έχω εξοπλίσει με τα αγαπημένα μου βιβλία κλπ. Και τα παιδιά μου ακόμα έρχονται εκεί, ενώ βρήκα το studio για να δουλεύω με ησυχία (γελάει). Αλλά μου αρέσει, γιατί σχεδιάζουν, ασχολούνται με τον υπολογιστή και κάνουν διάφορα.

Οπότε τα παιδιά σου θέλουν να ασχοληθούν με τα comics;

Η κόρη μου σπουδάζει αρχιτεκτονική. Θα μπορούσε να ασχοληθεί με το σχέδιο, είναι πολύ καλή, αλλά είπε «δεν μπορώ να πάω σε κάποια σχολή για σχέδιο, όλοι με ξέρουν από μικρή». Ο γιος μου είναι ακόμα μικρός, σχεδιάζει μεν, αλλά δεν ξέρουμε ακόμα.

Σου αρέσει να διδάσκεις;

Ναι! Διδάσκω εδώ και 24 χρόνια comics και σχέδιο, στην Σχολή Καλών Τεχνών της Ιερουσαλήμ. Είναι ένα πολύ μεγάλο μέρος της ζωής μου.

Οπότε τα πράγματα έχουν όντως αλλάξει στο Ισραήλ.

Ναι και μ’ αρέσει που είμαι μέρος αυτής της αλλαγής. Δούλεψα πολλά χρόνια ως σχεδιάστρια για να βγάζω τα προς το ζην, ενώ παράλληλα έκανα και comics. Κάποια στιγμή μαζευτήκαμε 5-6 καλλιτέχνες και φτιάξαμε έναν μικρό εκδοτικό οίκο και αυτό ενέπνευσε και άλλους να ασχοληθούν και να κάνουν συνεργασίες, ώστε να πετύχουν πράγματα πιο εύκολα.

Σ’ ευχαριστούμε πολύ για τον χρόνο σου και την όμορφη συζήτηση που κάναμε!

Εγώ σας ευχαριστώ!